‘Verpakken zonder schade aan mens en milieu’

‘We kunnen niet doorgaan op de huidige weg, maar we kunnen er ook niet mee stoppen’. Zie hier het verpakkingsdilemma, zoals opgetekend in The State of Sustainable Packaging van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken. In deze publicatie geeft het KIDV aan hoe de internationale verpakkingswereld via recycling en circulariteit uiteindelijk intrinsieke duurzaamheid kan bereiken. KIDV-directeur Chris Bruijnes: “Intrinsiek duurzaam verpakken is verpakken zonder schade aan mens en milieu. Daar moeten we uiteindelijk naar toe.”

In The State of Sustainable Packaging geeft het KIDV een strategische kijk op de benodigde samenwerking én innovaties op het gebied van duurzaam verpakken. “Nu dweilen we vooral met de kraan open en blijven we betalen voor de kosten van de verwerking”, stelt Bruijnes. Hij noemt de publicatie een opdracht aan de partijen in de verpakkingsketen ‘om een duurzaam alternatief te vinden dat onze verpakkingsbehoeften kritisch invult en de negatieve gevolgen van verpakken volledig opheft’. In het document worden dertien knelpunten geanalyseerd die duurzaam verpakken in de weg staan. Om ze aan te pakken heeft het KIDV een strategie met drie innovatiesporen opgesteld, met effecten op de korte, middellange en lange termijn.

“Verpakken is nuttig en nodig: het voorkomt schade en voedselverspilling. In de afvalfase werken we aan steeds betere recycling, maar we zetten nog onvoldoende in op hergebruik van gerecycled materiaal. Omdat we de materiaalkringloop nooit helemaal dicht krijgen, moeten we ook al aan de volgende stap gaan werken. Met The State of Sustainable Packaging effenen we de weg naar intrinsiek duurzaam verpakken.”

“De knelpunten om verpakkingen te verduurzamen zijn divers van aard”, steekt Bruijnes van wal. “Verpakkingen waren bijvoorbeeld lang bijzaak, of sluitstuk van het op de markt brengen van een product. Ook eisen van marketing, sales, zichtbaarheid en omloopsnelheid staan vaak op gespannen voet met duurzaamheid, al zien we wel veranderingen. Nederlandse brancheorganisaties bijvoorbeeld hebben verduurzamingsplannen voor verpakkingen opgesteld en voeren deze nu uit. Er komen meer ‘groene’ marketeers die voor duurzame alternatieven kiezen. In de e-commerce dringt ook steeds meer het besef door om geen extra verpakkingen meer te gebruiken als er al een goede verpakking om het product zit. Maar we zien ook nog vaak dat bedrijven plastic verpakkingen vervangen door alternatieven die duurzamer lijken, maar niet zijn, zoals karton met een plastic laagje.”

Volgens Bruijnes zal het spoor van recycling en circulariteit waar we als samenleving nu op zitten, het verpakkingsdilemma ten dele oplossen. “Er is nog heel veel te winnen, maar een honderd procent gesloten systeem is een utopie. Uit recent onderzoek van Wageningen Universiteit & Research blijkt dat het maximale recyclingpercentage van plastic verpakkingen ongeveer zeventig procent zal zijn, als we alle stappen optimaal zetten.”

Er zijn geen eenvoudige oplossingen voor het verpakkingsdilemma"

Andere knelpunten zijn onder meer het verschil in prijs en kwaliteit tussen recyclaten en virgin kunststof, de grote verscheidenheid aan plastics en additieven en de aanwezigheid van zogenaamde zorgwekkende stoorstoffen in verpakkingen, en hoe deze zich gedragen tijdens en na recycling. Daarbij nam de respons uit de samenleving tegen zwerfafval en plastic soep de afgelopen jaren een vlucht en nam de druk op het bedrijfsleven toe. Bruijnes: “Dat laatste is overigens niet altijd terecht: de consument ziet niet altijd in dat de 400 gram gemengde sla in een plastic zakje beter is dan de aankoop van drie kroppen sla, waar je later de helft van weggooit.”

Het feit dat het bijna niet mogelijk is om voedselverpakkingen van gerecyclede materialen te maken, wordt ook als een belemmering gezien. “Al is het de vraag of je van voedselverpakkingen wel weer nieuwe voedselverpakkingen moet willen maken”, zegt Bruijnes. Hij stelt, kortom, dat er geen eenvoudige oplossingen voor het verpakkingsdilemma zijn. “We hebben verandering, vernieuwing en innovatie nodig. Van beter en meer recyclen, zoals in sommige landen al gebeurt, tot en met grensverleggende innovatiemethoden in onze productie- en consumptiesystemen. We moeten niet terugdeinzen om productie, logistiek en consumptie helemaal anders te doen.”

Voor de route naar intrinsiek duurzaam verpakken heeft het KIDV een drie-sporenstrategie opgesteld. Het zijn drie innovatiesporen, die nauw met elkaar samenhangen. Spoor 1 gaat over meer en beter recyclen en verhoogde efficiency in product-verpakkingssystemen. Het is op de korte termijn gericht en de primaire verantwoordelijkheid ligt bij producenten, importeurs, inzamelaars, sorteerders en recyclers en verpakkingsspecialisten. Bruijnes: “Denk aan verbetering van inzamelsystemen van afval bij bronscheiding, toepassen van nascheiding, sorteren van verpakkingsafval in mono-materiaalstromen, verbetering van de recycling en het verbeteren van de recyclebaarheid van verpakkingen.”

Circulariteit en efficiëntie in productie-consumptiesystemen vormen de kern van innovatiespoor 2, ‘Circulaire economie’, gericht op de korte tot middellange termijn. “Het complete productie-verbruikssysteem zal veel meer mogelijkheden bieden voor het sluiten van kringlopen dan alleen het recyclen van afval aan het einde van de verpakkingsketen. Oogmerk is een volledig circulaire economie”, aldus de KIDV-directeur. Hij erkent dat circulariteit al deel uitmaakt van de huidige strategieën in Europa. “Maar nu is het tijd om er een tandje bij te zetten en te versnellen. Waarom maken we alle kunststof verpakkingen van verf of zeep niet van honderd procent gerecycled materiaal?”

De productie- en consumptiemaatschappij verandert stapsgewijs: we gaan het steeds duurzamer doen"

De benodigde innovaties vragen om betrokkenheid van meer stakeholders, voor het omzetten van lineaire systemen in circulaire systemen. Bruijnes: “Deze veranderingen beïnvloeden en raken de werkwijze en het gedrag van producenten, importeurs, retailers, logistieke actoren, consumenten, sorteerbedrijven recyclers en vele anderen. De hele keten moet aan de bak. Er moet meer worden ingezet op principes zoals repair, reuse en reduce. Denk aan verpakkingsontwerpen waarbij de verpakking meermalig wordt toegepast, bijvoorbeeld het Repack-systeem, waarbij je de verpakking gewoon met de post kunt terugsturen. Ook zien we zeepproducten op de markt die nagenoeg verpakkingsloos worden verkocht en thuis in een luxe herbruikbare fles kunnen worden gemengd met water. Dit verandert onze productie- en consumptiemaatschappij stapsgewijs: we gaan het steeds duurzamer doen. Op dit terrein is meer innovatie en opschaling nodig.”

Het derde innovatiespoor is het spoor naar de intrinsieke duurzaamheid van product-verpakkingscombinaties. Dit speelt in op de vraag hoe we in de toekomst in onze behoeften willen voorzien. “Dit spoor kunnen we onmogelijk alleen met verpakkingsoplossingen begaan: het vergt een veel bredere aanpak van onze productie en consumptie. Daarmee is het de meest ambitieuze van de drie innovatiesporen. Materiaalstromen moeten zowel circulair als biosfeer-passend zijn. Als het om kunststoffen gaat, gaat het om de combinatie van recyclebaarheid, volledige inzetbaarheid van het recyclaat en uiteindelijk snelle afbreekbaarheid in het milieu of de eigenschap om het om te kunnen zetten in zuivere grondstoffen”, aldus Bruijnes.

De route naar intrinsiek duurzame samenlevingen is onvermijdelijk"

In het begin vergt dit de inzet van grensverleggende innovatiemethoden; pas daarna wordt een beroep gedaan op optimaliserende innovatiemethoden. Hierover zegt Bruijnes: “Deze manier van innoveren is niet verenigbaar met de going concern in de bedrijfsvoering en vereist oriëntatie op de toekomst. Wij pleiten voor het ontwikkelen van nieuwe ketens met ondernemers, onderzoekers, beleidsmakers en burgers/consumenten om richting te geven aan de overgang naar de intrinsiek duurzame samenleving én daar regie op te voeren.”

Op dit moment is niet duidelijk welke maatschappelijke innovaties en veranderingen in materiaalstromen en technologieën spoor 3 gaan opleveren, maar de eerste concrete voorbeelden dienen zich al aan. “De toekomst is lastig te voorspellen”, zegt Bruijnes, “maar onze route naar intrinsiek duurzame samenlevingen is onvermijdelijk om binnen de grenzen te blijven van wat de aarde aan kan. Dat werd al in de jaren ’70 voorspeld door ‘de Club van Rome’. Daarom is het belangrijk ook dit innovatietraject zo snel mogelijk op volle kracht te starten.”

Het KIDV laat het niet bij de publicatie van The State of Sustainable Packaging alleen en gaat aan de slag met de uitvoering van deze strategie. Op 17 september 2020 komt er een internationaal event met stakeholders; in de periode daarna worden verschillende activiteiten met (internationale) partners georganiseerd om met de drie innovatiesporen aan de slag te gaan.