Green Deal koffie en thee

Koffie en thee zijn crisisbestendige dranken. Wat er ook gebeurt, dagelijks drinken de inwoners van ons land zo’n 33,5 miljoen koppen koffie en 16,2 miljoen koppen thee. Alleen kraanwater wordt méér gedronken. De koffiepads en theezakjes mogen sinds 10 januari van dit jaar bij het gft-afval worden weggegooid. Eerder mocht dat niet, omdat de meeste pads en zakjes een deel kunststof bevatten en daardoor bijna allemaal met het restafval in de verbrandingsovens belandden. Inmiddels is 93 procent van de theezakjes en 97 procent van de koffiepads composteerbaar. De gescheiden inzameling daarvan levert potentieel (als alle consumenten koffiepads en theezakjes bij het gft gooien) jaarlijks bijna 90 miljoen kilo extra compost op.

Barista

“Koffiedik en theeblaadjes zijn honderd procent natuurlijk en doen het daarom goed in de gft-bak. Voor consumenten was het echter lastig om te beoordelen of die van composteerbaar materiaal waren gemaakt. Daarom was het advies om ze bij het restafval af te danken. Niet alleen om verwarring bij de consument te voorkomen, maar ook om te voorkomen dat de gft-stroom vervuild raakte met plastic”, vertelt Lisanne Evers. “Voor producenten die al composteerbare pads en zakjes maakten was dat óók frustrerend. Zij investeerden immers in biologisch afbreekbare varianten en dan is het natuurlijk zonde als consumenten die toch bij het restafval weg moeten gooien.”

Evers begon vijf jaar geleden als beleidsmedewerker bij Koffie & Thee Nederland, de in Den Haag gevestigde belangenbehartiger van de koffie- en theebedrijven in ons land. Het aantal leden staat op vijftig, die met elkaar zo’n negentig procent van de branche vertegenwoordigen. In 2021 werd zij directeur. Haar team telt drie mensen en daar is Evers er zelf één van. Wel grappig: “Mijn hele studietijd werkte ik als barista in een espressobar in Groningen. Ik ben met de Masteropleiding Internationale Betrekkingen afgestudeerd op het thema voedselproductie en het gebruik van natuurlijke hulpbronnen, waarvoor ik internationale handelsketens heb onderzocht. Die ervaringen komen in mijn huidige baan helemaal van pas.”

Koffie & Thee Nederland houdt elk jaar een aantal themabijeenkomsten. Die van november 2019, waar ook het KIDV present was, ging onder meer over duurzaam verpakken: wat is dat nou precies en hoe begin je daaraan? Evers: “Als het in onze sector over duurzaamheid gaat, gaat het vaak over ontwikkelingen op andere plekken in de wereld, bij de koffie- en theeboeren bijvoorbeeld. Onder meer via de brancheplannen van de FNLI om verpakkingen te verduurzamen, kwam het onderwerp een stuk dichterbij. Inmiddels zien we dat bij bijvoorbeeld veel theeverpakkingen het plastic cellofaan is verdwenen, al zijn er producenten die daar bewust nog wél voor kiezen om de houdbaarheid van het product te verlengen”.

Koffiepads en theezakjes

Aan het einde van die bijeenkomst in november 2019 werd de vraag gesteld hoe het met de koffiepads en theezakjes zat. Wat als de hele sector op composteerbare materialen zou overstappen, konden die dan wél bij het gft? “Samen met aanwezigen van Rijkswaterstaat, het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat en de Vereniging Afvalbedrijven besloten we ter plekke om daar onze schouders onder te zetten. Enkele weken later al hielden we in kleiner comité een vervolgbijeenkomst, waar één van onze lid-bedrijven opperde om een Green Deal op te stellen. Dat geeft structuur en houvast aan zo’n traject”, aldus Evers. “De eensgezindheid was groot. Iedereen zag de meerwaarde, ook de private label bedrijven en de leden die al composteerbare pads en zakjes hadden, steunden het plan. Dan hadden zij er tenminste niet voor niets in geïnvesteerd.”

Wat verder nog hielp, was dat Frankrijk toen al een verbod op niet-composteerbare koffiepads en theezakjes invoerde. Evers: “Ik zag dat echt als een waarschuwing: laten we niet wachten tot we gedwongen worden en zelf proactief aan de slag gaan. Wat is mooier dan om als sector te zeggen: ‘Dit kunnen we zelf en we hebben dit met z’n allen gedaan’. Inmiddels zien we dat in het voorstel voor de nieuwe Europese verpakkingsverordening (Packaging and Packaging Waste Regulation, PPWR) de verplichting is opgenomen dat koffiepads en theezakjes composteerbaar moeten zijn.”

Planning

De oorspronkelijke planning was om de Green Deal in de loop van 2021 uitgevoerd te hebben. Een ambitieuze doelstelling, want de ervaring met andere Green Deals is dat die gemiddeld zo’n drie jaar kosten. Maar goed, de techniek was beschikbaar, dus wat houd je tegen? “Maar dit is geen kwestie van even een rol nieuw materiaal in de machine leggen en klaar”, licht Evers toe. “Het gebruik van koffiepads en theezakjes kwam in de jaren negentig op. De koffie en thee worden machinaal in het filtermateriaal gelegd, waarna dit wordt geseald. Voor de sealrand werd een klein deel kunststof gebruikt; ook het filtermateriaal zelf bevatte een klein deel kunststof om het te versterken. Daardoor konden de pads en zakjes ook efficiënt en dus sneller op de machines worden verwerkt.”

Met duurzaam verpakken maken we hier ter plekke duidelijk verschil’

“Sommige fabrikanten maakten de theezakjes helemaal niet meer van papier, maar volledig van kunststof. Zo werd de thee zichtbaar en dat gaf een luxe uitstraling aan het product. Toen vonden we dat revolutionair en mooi, maar met de kennis van nu willen ze geen virgin kunststof meer.” Dit is vervangen door het biologisch afbreekbare PLA, een op melkzuur gebaseerde polymeer. “Machines moesten op het nieuwe procedé worden afgesteld en vervolgens moesten de nieuwe producten worden getest: hoe houdt zo’n theezakje zich in heet water, ook als het door ons, ongeduldig als wij vaak zijn, snel op en neer wordt gehaald? De fabrikant wil niet dat de thee los in het kopje belandt, want dan kopen mensen het misschien niet meer.”

“Dat testen gebeurde meestal in de eigen fabrieken. Kleinere producenten kunnen die relatief eenvoudig uitvoeren, maar een grote speler kan niet wekenlang een productielijn helemaal stil leggen. Ook corona en de oorlog in Oekraïne speelden een rol. Als een bepaald materiaal niet goed uit een test kwam, kostte het vanwege de beperkte beschikbaarheid veel tijd om aan nieuw materiaal te komen. De testfase, inclusief de controles daarop door het ministerie, duurde al met al langer dan we hadden verwacht, waardoor we onze doelstelling uit de Green Deal pas later behaalden”, aldus Evers.

Naar 100 procent

“Om een geheim te verklappen…”, vervolgt zij, “in september vorig jaar zaten we op de doelstelling van 75 procent composteerbaar. Dat hebben we toen nog even voor ons gehouden. Samen met IenW en in overleg met een aantal leden, besloten we om de communicatie een paar maanden uit te stellen. Ik wist namelijk dat binnen korte tijd nog enkele bedrijven op composteerbare producten zouden overschakelen. Daarmee kwamen we dan op 96 procent composteerbare koffiepads en 93 procent composteerbare theezakjes. Ik ben blij dat we tot begin januari hebben gewacht. Je merkt toch dat mensen zich op die 4 en 7 procent fixeren die je nog niet binnen hebt en ons daar ook op aanspreken. Op dit moment zijn de laatste twee bedrijven bezig met de overstap, waarmee we dan op zo goed als honderd procent zitten.”

Koffie & Thee Nederland geeft in samenwerking met het KIDV speciale Weggooiwijzer-logo’s uit. Producenten kunnen die op de verpakkingen plaatsen en daarmee consumenten informeren in welke bak zij de koffiepads en theezakjes nu moeten afdanken. Ze zijn (nog) niet op elke verpakking te vinden. “Sommige fabrikanten willen eerst hun voorraad verpakkingen op maken en sommige gebruiken de logo’s expres niet, omdat ze alleen van toepassing zijn op de Nederlandse markt, terwijl hun koffie en thee ook in andere landen worden verkocht”, verklaart Evers. Het mooiste aan de exercitie van de afgelopen jaren, vindt zij dat de sector zo dichtbij huis zoveel impact heeft weten te maken. “Onze sector investeert veel in duurzaamheid, ook in de landen waar koffie en thee vandaan komen. Als relatief kleine organisatie hebben wij echter niet zo veel invloed op de omstandigheden aldaar. Met duurzaam verpakken kunnen we hier ter plekke duidelijk verschil maken."

Volgende stap: koffiecups

Aangemoedigd door dit succes heeft de brancheorganisatie inmiddels ook haar tanden gezet in een ander uitdagend dossier: de koffiecups. Deze zijn bewust buiten de Green Deal gehouden. “Over koffiepads en theezakjes bestond bij consumenten veel verwarring of die nu wel of niet bij het gft mochten. Veel mensen gooiden ze daar al bij, terwijl dat dus niet de bedoeling was omdat ze de gft-stroom vervuilden. Bij koffiecups is die verwarring er niet. Ze zijn van aluminium of hard plastic en die gooit niemand zomaar in de groene bak. Maar wij vinden wél dat ze beter moeten worden gerecycled en daar zijn we nu druk mee bezig. Een werkgroep met actieve leden uit onze branche schrijft op dit moment aan een implementatieplan om koffiecapsules op landelijk niveau in te zamelen, uit te sorteren en te recyclen."

“We bestudeerden verschillende inzamelroutes waarbij het weggooigedrag van de consument centraal stond. De materie is complex, onder meer omdat er zowel aluminium als plastic capsules zijn. De aluminium cups vormen het overgrote deel en de trend is ook duidelijk naar alu, omdat de koffie hierin doorgaans langer houdbaar blijft”, geeft Evers aan. Ofschoon de cups het imago hebben meer milieubelastend te zijn, benadrukt zij dat ‘het systeem’ – na oploskoffie – het meest duurzaam is.  “Met oploskoffie zet je heel gericht per kopje koffie, dus is er heel weinig verspilling. De ecologische foot print wordt vooral bepaald door het telen, verschepen en branden van koffie. Verpakkingen hebben daar een aandeel in van slechts enkele procenten.”

We mogen heel trots zijn hoe we dit samen hebben bereikt’

Zetsystemen met cups scoren qua milieu-uitstoot beter dan bijvoorbeeld filterkoffie, omdat mensen vaak te veel zetten. Evers: “De gootsteen drinkt mee, wordt dan gezegd. Ten opzichte van filterkoffie heb je met capsules minder koffie nodig om een kop koffie te maken. Bovendien kun je consumenten met veel verschillende smaken bedienen. Dat laat onverlet dat wij ernaar moeten streven dat aluminium en plastic capsules zo goed mogelijk moeten worden gerecycled en dan gaat ook het koffiedik daarin mee. Tot nu toe zien we dat de recycling van cups, volgens de aanpak van Nespresso bijvoorbeeld, stil valt bij de consument. Ondanks alle inspanningen van de fabrikant wordt maar een derde van de cups teruggegeven voor recycling. Het kost kennelijk toch te veel moeite.”

“Ook voor afvalverwerkers en recyclers moet het aantrekkelijk worden om een goede verwerkingstechniek te ontwikkelen. Daarover zijn we met hen in gesprek. Wij zien daar namelijk meer heil in dan in composteerbare cups, zoals Europa van plan is om op te leggen. Brussel meent dat het materiaal dan opnieuw bruikbaar is, maar biologisch afbreekbaar plastic valt uiteen in water en zuurstof. Wij vinden dit dus geen logische stap. Aluminium is voor de koffiekwaliteit het beste materiaal en is goed recyclebaar. Dit scoort veel hoger op de R-ladder. Daar zullen wij in de komende tijd aandacht voor vragen, ook via de Europese vereniging van koffie- en theebedrijven”, aldus Evers. Naar aanleiding van de Green Deal heeft ze voor allerlei internationale platforms al presentaties gegeven, bij de Europese Commissie in Brussel en in Spanje, het Verenigd Koninkrijk en Duitsland bijvoorbeeld. “In een reactie op het beleidskader bioplastics stelde ons kabinet de Green Deal van de koffie- en theebranche als voorbeeld. Iedereen is gewoon heel trots op hoe we dit samen hebben bereikt.”