Afdankgedrag en het design van verpakkingen

Geiger was in 2015 net aan haar master sociale psychologie begonnen, toen haar interesse voor dit promotieonderzoek werd gepeild. “Het onderwerp was nieuw voor mij, maar ik vond het interessant en ook de interdisciplinaire aanpak van het onderzoeksprogramma sprak me aan”, vertelt ze. In de afgelopen jaren werkte zij in verschillende deelonderzoeken samen met onderzoekers van de universiteiten van Wageningen en Twente. “De interdisciplinaire samenwerking was een fijne ervaring, maar er zaten ook moeilijke kanten aan. Soms duurde het even voordat we elkaar goed begrepen. Ik heb ook meegemaakt dat een van de uitkomsten van mijn onderzoek leek te contrasteren met de uitkomsten van een onderzoek van een andere promovendus. Dat was verwarrend. Maar toen we daarover met elkaar in gesprek gingen, bleek dat we naar verschillende dingen keken en dat de uitkomsten helemaal niet tegenstrijdig waren. Uiteindelijk levert deze samenwerking meer resultaat op dan de som der delen.”

Meta-analyse

In de eerste fase van haar studie analyseerde Josefine Geiger 91 bestaande studies naar het effect van individuele kenmerken van mensen en naar contextfactoren, die van invloed zijn op hun afdankgedrag. Ze bracht systematisch in kaart welke factoren de meeste invloed hebben. De meeste onderzoeken waren gericht op individuele factoren, zoals het milieubewustzijn en biosferische waarden; dat wil zeggen dat mensen het belangrijk vinden om goed voor de natuur en het milieu te zorgen. De contextfactoren hebben te maken met de omgeving waarin mensen leven en werken: hebben ze een eigen huis of wonen ze in een huurflat, hoe zijn de inzamelfaciliteiten?

Geiger liet het niet alleen bij deze meta-analyse van de literatuur, ze ging met studenten ook twee Groningse wijken in om van deur tot deur vragenlijsten over het weggooigedrag van de huishoudens rond te delen en later weer op te halen. “Dat deden we met instemming van het stadsbestuur, dat ook benieuwd was naar de resultaten. In de ene wijk werd al redelijk goed gerecycled, in de andere wijk minder. Door zo huis aan huis te gaan, kregen we een meer dan gemiddelde respons.”

Daarnaast voerde Geiger in samenwerking met Marieke Brouwer en Ulphard Thoden van Velzen van Wageningen Food & Biobased Research een schriftelijke enquête uit onder inwoners van Waalwijk en Oosterhout. Wageningen F&BR deed - eveneens binnen het kader van het wetenschappelijk onderzoeksprogramma Sustainable Packaging van het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) en het Topinstituut Food & Nutrition (TiFN) - onderzoek naar de samenstelling en kwaliteit van PMD-afval. Van de tweeduizend vragenlijsten kwamen er ongeveer vierhonderd retour. Voor het onderzoek van Wageningen F&BR waren er ook twintig huishoudens die hun weggooigedrag een aantal weken nauwkeurig bij hielden.

Duurzame verpakking

“We weten dat mensen niet onbeperkt minicontainers bij hun woning willen hebben en dat ze niet te ver willen lopen om restafval naar de ondergrondse container te brengen. Uit dit onderzoek bleek dat mensen die het milieu belangrijk vinden, dus met sterkere biosferische waarden, sowieso goed recyclen. Zelfs als zij relatief negatief oordelen over het inzamelsysteem en de faciliteiten. Mensen met lagere biosferische waarden recyclen meer als het inzamelen hen gemakkelijk wordt gemaakt. Daarbij helpt ook dat een verpakking er duurzaam uit ziet. Wij hebben dat zowel in een laboratoriumomgeving als in een studie getest. Koekjesverpakkingen en to-go-koffiebekertjes werden vaker in de juiste afvalbak weggegooid als een verpakking er duurzaam uitziet.”

Verpakkingen die er duurzaam uitzien, worden vaker in de juiste afvalbak weggegooid

Volgens Geiger worden het gedrag en de perceptie van consumenten nog vaak buiten beschouwing gelaten, zowel bij de ontwikkeling van product-verpakkingscombinaties door producenten en importeurs als bij gemeenten wanneer zij hun afvalinzamelingsbeleid herijken en vernieuwen. “Ze kunnen prachtige en innovatieve dingen bedenken, maar als de consument het product niet recyclet, zijn de inspanningen voor niets. Aanpassing van het verpakkingsdesign is een kleine verandering die effectief kan zijn. Dat gaat trouwens wel verder dan een ander kleurtje en een recyclinglogo: het product en de verpakking moeten als geheel duurzaamheid uitstralen. Consumenten laten zich niet voor de gek houden.”

Kunstinstallatie

“Ik onderzoek nog wat grotere veranderingen tot stand kan brengen. Ik heb meer tijd gekregen om tot de zomer nog een ander experiment op straat uit te voeren, waarmee we op een heel creatieve manier proberen mensen te stimuleren tot een beter weggooigedrag. Dat idee is samen met een kunstenaar bedacht. Ergens op een drukke plek in de stad Groningen wordt een kunstinstallatie gebouwd, waarmee mensen op een interactieve manier kunnen ervaren hoe zij hun impact op het milieu kunnen verminderen door goed in te zamelen en te recyclen. Ik ben zeer benieuwd welke resultaten deze benadering op zal leveren.”

Verwacht Geiger dat het schap in de supermarkt er over vijf jaar heel anders uitziet? “Dat denk ik niet, maar ik denk wel dat verpakkingen er dan duurzamer uitzien. De consument zal dan veel meer in het verhaal worden betrokken en meegenomen.”