Onderzoek kunststof verpakkingsketen
Bij de Europese en Nederlandse ambities om een transitie naar een gesloten grondstoffenkringloop en een circulaire economie te realiseren, vormt het verder sluiten van de kunststof verpakkingsketen een belangrijke uitdaging.
De inzameling en recycling van kunststofverpakkingsafval van huishoudens is sinds 2008 sterk gestegen. Tegelijkertijd lopen de kosten op en is de kwaliteit nog onvoldoende om de concurrentie met virgin grondstoffen aan te kunnen.
Het realiseren van een zoveel mogelijk gesloten kunststofketen, zowel qua grondstoffen als economisch, is hierdoor nog niet in beeld. Daarom heeft het Kennisinstituut Duurzaam Verpakken (KIDV) een onderzoek uitgevoerd, waarin de kunststofketen voor het eerst integraal in kaart is gebracht en doorgelicht.
Het onderzoek van het KIDV maakt duidelijk wat de verschillende ketenpartijen in de periode 2018 – 2022 kunnen doen om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten. Op zeven punten in de keten kunnen zij maatregelen treffen om de tot nu toe aanbodgestuurde keten te transformeren naar een vraaggestuurd systeem.
Dat begint bij producenten die verpakkingen op de markt brengen die beter zijn te recyclen. Dat kan bijvoorbeeld met ‘design for recycling’ en met tariefdifferentiatie van de Afvalbeheersbijdrage om hen te prikkelen om verpakkingen te gebruiken die beter zijn te recyclen en/of meer gerecyclede kunststoffen bevatten. Vervolgens zijn burgers en gemeenten aan zet voor een goede en zuivere inzameling, en - samen met producenten - voor de preventie van zwerfafval. Daarna is het belangrijk dat sorteerders en recyclers het zuiver ingezamelde materiaal bewerken tot gerecyclede grondstoffen die kunnen concurreren met virgin kunststoffen. Dat kan bijvoorbeeld door te sturen op de optimale verhouding tussen de stromen mono- en mix-kunststoffen en door kwaliteitsstandaarden. Als inkopende partijen, zoals bedrijven en overheden, vervolgens vragen om de inzet van gerecyclede kunststoffen in nieuwe producten, kan de keten transformeren van een aanbod- naar een vraaggestuurde markt.
Het onderzoek van het KIDV maakt ook duidelijk dat het voor volledige sluiting van de kunststof verpakkingsketen belangrijk is om de begrenzingen van de huidige systemen te doorbreken. Qua grondstoffen gaat het dan bijvoorbeeld om een ‘roadmap’ voor nieuwe systemen, waaronder chemische recycling, omdat deze systemen de kans bieden om kunststoffen na recycling terug te winnen op het niveau van virgin kunststoffen. Dergelijke innovaties zijn op dit moment nog onzeker en niet op industriële schaal bewezen. Economisch gezien blijkt met name de olieprijs van belang, omdat deze de prijs van virgin en gerecyclede kunststoffen bepaalt. Een interventie die breder ingrijpt dan de kunststof verpakkingsketen, zoals een hogere olieprijs, of een fiscaal substituut daarvoor, bijvoorbeeld een CO2-heffing of een grondstoffenbelasting, stuwt de prijs van virgin kunststof en leidt daarmee tot een hogere waarde voor de gerecyclede kunststoffen.
Met dit onderzoek biedt het KIDV een breed pakket aan interventies, waarmee alle ketenpartners nu stappen kunnen zetten richting het verder sluiten van de kunststofketen. De uitkomsten zijn ook input voor de tussentijdse evaluatie van de Raamovereenkomst Verpakkingen 2013 – 2022.
Deelonderzoeken
Omgevingsscenario’s
De effectiviteit van het sluiten van de keten is mede afhankelijk van externe factoren, die niet binnen de kunststofketen kunnen worden beïnvloed. Voorbeelden zijn factoren zoals het organisatieniveau van de economie (globaal, EU of lokaal), actuele maatschappelijke uitdagingen (voedselschaarste, klimaatverandering, etc.) en het dominante gedachtegoed in de maatschappij (optimisme, milieudenker, etc.).
Om grip te krijgen op deze externe factoren, heeft het KIDV met FutureConsult vier omgevingsscenario’s ontwikkeld waarbij deze externe factoren bepalend zijn. De scenario’s uit ‘Verpakken in 2040’, die FutureConsult in opdracht van het KIDV heeft ontwikkeld in 2014, diende daarbij als basis. Er is geanalyseerd welke impact de omgevingsscenario’s zouden hebben op het sluiten van de kunststof verpakkingsketen en welke interventies dan aanvullend nodig zijn. De scenariostudie was daarmee een instrument om te komen tot interventies voor het sluiten van de kunststof verpakkingsketen. Daarnaast diende het als toets of de interventies zouden passen in een specifiek scenario, het geeft daarmee inzicht in de ‘toekomstbestendigheid’ van de interventies.
Klik hier voor de rapportage of klik hier voor de samenvatting.
Financieel-Economisch Model
Het KIDV heeft een Financieel-Economisch Model (FEM) ontwikkeld om de mogelijke effecten van de interventies op het sluiten van de kunststofverpakkingsketen te analyseren. Het FEM is een model waarmee systematische veranderingen in de kunststof verpakkingsketen - als gevolg van interventies - in volumina, kosten, opbrengsten, rendementen, et cetera kunnen worden onderzocht op hun effecten op het (verder) sluiten van de keten, zowel qua grondstoffen, als economisch.
Klik hier voor de rapportage.
Marktscan
Om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten is het onder meer nodig dat de vraag naar gerecyclede kunststoffen binnen én buiten de verpakkingsketen toeneemt. Er zijn nu hindernissen die een toename van die vraag in de weg staan. Daarom heeft het KIDV een marktscan uitgevoerd met als doel deze hindernissen te achterhalenén aanknopingspunten te vinden voor interventies voor het verder sluiten van de keten.
Klik hier voor de rapportage of klik hier voor de samenvatting.
Volumes en ketenstappen
In opdracht van het KIDV heeft Dick Zwaveling aan de hand van een literatuurstudie alle beschikbare, recente cijfers op Nederlands niveau samengebracht. De rapportage ‘Overzicht van de keten van kunststof verpakkingsafval’ maakt ook inzichtelijk welke cijfers en gegevens nog ontbreken over de diverse stappen in de kunststof verpakkingsketen.
Naast de volumes kunststof per ketenstap, bevat het rapport aandachtspunten met betrekking tot de kwaliteit en samenstelling van het ingezamelde kunststof verpakkingsafval, de werking van bestaande prikkels om kwaliteit en kwantiteit te bevorderen en ontwikkelingen die van invloed kunnen zijn op het verder sluiten van de kunststof verpakkingsketen.
Deze rapportage diende als naslagwerk bij de uitwerking van de verschillende andere werkpakketten en de hoofdrapportage van het kunststofketenproject.
Klik hier voor de rapportage of hier voor de samenvatting.
Milieukundige beoordeling interventies
In de hoofdrapportage van het kunststofketenproject zijn interventies beschreven om de kunststof verpakkingsketen verder te sluiten, zowel qua grondstoffen als economisch. Hierbij zijn twee interventiepakketten beschreven: Pakket 1 ‘Optimaliseren huidige systemen’ en Pakket 2 ‘Toevoegen nieuwe systemen’.
In opdracht van het KIDV heeft CE Delft de directe en indirecte effecten van alle interventies kwalitatief beoordeeld op milieuwinst of milieunadeel. In deze toets wordt milieuwinst behaald als meer kunststof verpakkingsafval uit huishoudens wordt hergebruikt of gerecycled in plaats van verbrand, wat leidt tot minder CO2-uitstoot en een verminderde inzet van virgin kunststoffen. Uitgangspunt van de milieutoets is dat de interventies niet ten koste mogen gaan van de functionaliteit van de verpakking. Milieueffecten van de product-verpakkingscombinaties zijn vanwege dat uitgangspunt niet doorgerekend in de milieutoets.
Naast de kwalitatieve beschrijving van milieukundige gevolgen heeft CE Delft een kwantitatieve milieutoets uitgevoerd op de situatie in 2030, in het geval dat er geen interventies worden doorgevoerd en in het geval dat de gezamenlijke interventies uit Pakket 1 uit het kunststofketenproject worden doorgevoerd. Dit resulteert in een berekening van de effecten op CO2-uitstoot en milieu-impact.
Klik hier voor de rapportage of hier voor de samenvatting.
Recycling van kunststofstromen van bedrijven
Om in beeld te brengen wat de mogelijkheden zijn om de kunststofketen verder te sluiten, heeft onderzoeksbureau CE Delft in opdracht van het KIDV gekeken welke lessen zijn te trekken uit een aantal businesscases op het gebied van bedrijfsafval.
De ketens van kunststof verpakkingen afkomstig van huishoudelijk- en bedrijfsafval kennen grote verschillen, maar ook overeenkomsten. Zo is de kunststofketen van bedrijfsafval in sterkere mate financieel gesloten en sluiten vraag en aanbod van het gerecyclede kunststof beter op elkaar aan dan in de keten van huishoudelijk kunststof verpakkingsafval.
Klik hier voor de rapportage of hier voor de samenvatting.
Marktverkenning mix kunststoffen en folies
Om de verschillende toepassingen van de gerecyclede kunststoffen uit folies en mix kunststoffen inzichtelijk te maken zijn de afzetmarkten voor deze fracties nader onderzocht. Deze deelstudie is in opdracht van het KIDV door onderzoeksbureau TNO uitgevoerd.
Het onderzoek is uitgevoerd door een marktverkenning. Daarnaast zijn middels een literatuurstudie en interviews de verwerkingsroutes van de stroom mix kunststoffen en folies in kaart gebracht. De uitkomsten van de marktverkenning leiden tot aanbevelingen voor mogelijke interventies om vraag en aanbod van deze stromen kunststof beter op elkaar aan te laten sluiten.
Klik hier voor de rapportage of hier voor de samenvatting.
Consumentenonderzoek
Welke factoren bepalen de acceptatie en handelingsbereidheid van mensen bij de inzamelsystemen voor kunststof verpakkingsafval, nu en in de toekomst? Deze vraag stond centraal in het consumentenonderzoek dat in opdracht van het KIDV door Cees Midden van de TU Eindhoven is uitgevoerd.
Het doel van het onderzoek was om inzicht te krijgen in waar vanuit consumentenperspectief rekening mee moet worden gehouden wanneer wijzigingen worden doorgevoerd in de systemen van bronscheiding, nascheiding en statiegeld. In het consumentenonderzoek stonden de houdingen (acceptatie) en gedragsintenties (coöperatie) ten aanzien van deze inzamelsystemen centraal.
Klik hier voor de rapportage en hier voor de samenvatting.
Internationaal vergelijken
Met het werkpakket Internationaal Vergelijk van het kunststofketenproject is in kaart gebracht hoe Nederland staat ten opzichte van vijf andere Europese landen bij het sluiten van de kunststof verpakkingsketen, zowel qua grondstoffen als economisch. Het doel van dit werkpakket is om in het buitenland interventies te vinden die in de Nederlandse situatie bruikbaar kunnen zijn.